„Jæja, eiga þeir nú ekki salt í grautinn, blessaðir útgerðarmennirnir“

Í tilefni lækkandi veiðigjalda er ekki annað hægt en að endurbirta þessa samantekt:

„Við ræðum hér frumvarp til laga um breytingar á lögum um veiðigjöld. Þessi umræða stóð hér í gær og á föstudaginn og sitt sýndist hverjum. Ég hitti úti á Austurvelli áðan góða vinkonu mína frá Flateyri. Hún spurði hvað verið væri að ræða núna inni á Alþingi, það eru kannski ekki allir sem fylgjast mjög vel með störfum Alþingis í sumarblíðunni. Ég sagði henni að við værum að ræða lækkun veiðigjalda. Þá sagði hún og sló sér á lær: Jæja, eiga þeir nú ekki salt í grautinn, blessaðir útgerðarmennirnir, það er kannski ekkert nýtt. En það er í lagi að þeir greiði af sínum auði þegar við sem erum ekki eins auðug þurfum að standa skil á okkar af okkar lágu tekjum,“ sagði Lilja Rafney Magnúsdóttir, formaður atvinnuveganefndar þegar hún var varaformaður sömu nefndar og í stjórnarandstöðu.

Ætlunin var að vinna úr ræðunni en hún er hreint út sagt hin ágætasta fréttaskýring, þess sem gagnrýnir og trúir ekki öllu sem sagt er. Hér má lesa ræðuna óstytta og einsog hún er þingtíðindum. Ritstjórn Miðjunnar hefur hins vegar stytt ræðuna ögn og sett inn fyrirsögn og millifyrirsagnir.Lilja Rafney flutti ræðuna fyrir tæpum fimm árum. Það er mál til komið að halda lestrinum áfram:

Hægri og vinstri, hver er munurinn?

„Manni finnst oft að úti í þjóðfélaginu vilji menn ekki skilja hver er munur á hægri og vinstri, þetta sé allt orðið eins og enginn munur þar á. Það eigi bara að kjósa persónur og það séu engar stefnur til, það séu bara einhver gamaldags hugtök að tala um stefnur. En vinstri stjórnin brást við hruni frjálshyggjunnar á síðasta kjörtímabili á þann veg að hún lagði sig alla fram um að verja þá sem minna máttu sín og byggja þjóðfélagið aftur upp á þeim grunni að þeir sem hefðu úr meiru að spila greiddu meira til samfélagsins.“

Alltaf muni hrynja brauðmolar

„Þannig vinna menn sem telja sig vinstri menn og félagshyggjumenn, á þeim grunni, með jöfnuð í huga og réttlæti, en hægri menn telja að allt eigi að vera sem frjálsast og eru þá ekki endilega að spá í það hvort frelsið sé á kostnað einhverra, menn eiga bara að troða sér fram fyrir í röðinni og reyna að ná bita af kökunni, að skattar séu af hinu illa og að allt eigi að gera til að hafa skatta sem lægsta, frelsi sem mest og eftirlit sem minnst og þá muni þjóðfélagið blómstra og alltaf muni hrynja brauðmolar af borði þeirra ríku til þeirra sem minna hafa í þjóðfélaginu. Þetta er brauðmolakenningin sem Framsóknarflokkurinn virðist nú taka undir.“

(Þarna er freistandi að skipta út Framsóknarflokki fyrir VG.)

Dapurt fyrir kjósendur

„Og hver er þá bestur til að vinna með þegar hugsjónirnar eru orðnar á þann veg frekar en að hugsa um jöfnuð og samvinnuhugsjónir og réttlæti? Jú, auðvitað er það Sjálfstæðisflokkurinn. Mér finnst það dapurt og ekki bara fyrir þá þingmenn sem hafa vilja til að vinna vel fyrir land og þjóð heldur fyrir kjósendur sem kusu Framsóknarflokkinn á allt öðrum forsendum, kusu hann vegna þess að þeir eru félagslega þenkjandi og vegna þess að þeir eru svo tryggir. Það hefur stundum verið sagt að það skipti ekki máli hver væri í framboði fyrir þá sem hafa kosið Framsóknarflokkinn í gegnum tíðina, að menn gangi alltaf inn og krossi við sinn Framsóknarflokk. Tryggðin er svo mikil og mér finnst það sorglegt fyrir þessa kjósendur.“

Enn um Framsókn

„Hann var ekki kosinn til valda af þessu sama fólki til að lækka veiðigjöld af útgerðum í landinu sem mala gull. Hann var ekki kosinn til þess, enda hvað er að gerast núna? Á undanförnum dögum hafa skoðanakannanir verið birtar og í þeim hefur Framsóknarflokkurinn verið að missa fylgi, síðast allt að fimm þingmenn, og mér finnst það bara vera mjög eðlilegt miðað við að hann hefur ekki risið undir þeim væntingum sem hann vakti fyrir kosningar.“

(Þarna er freistandi að skipta út nafni Framsóknarflokksins og setja VG í staðinn. Bingó)

Kjark til að skera niður framtíðartekjur ríkissjóðs

„Varðandi veiðigjöld þá segi ég það enn og aftur að mér finnst með ólíkindum að menn hafi kjark til að ganga hér fram og skera svo niður framtíðartekjur ríkissjó „Varðandi veiðigjöld þá segi ég það enn og aftur að mér finnst með ólíkindum að menn hafi kjark til að ganga hér fram og skera svo niður framtíðartekjur ríkissjóðs ðs á þennan hátt án þess að nokkuð liggi fyrir um það hvernig mæta eigi þessum miklu tekjulækkunum hjá ríkissjóði. Menn hafa áhyggjur af þessu, líka þeir sérfræðingar sem komið hafa að þessari vinnu og telja að botnfisksútgerðin og bolfisksgeirinn greiði nær ekkert sérstakt veiðigjald með frumvarpinu en hafi vel burði til að greiða slíkt gjald, jafnvel hærra veiðigjald en áætlað er í dag. Uppsjávargeirinn er í bullandi gróða, eins og allir vita, og menn leggja til hækkun á þeim geira. Hann mun örugglega rísa undir því þó að eðlilega kveinki menn sér undan því innan sjávarútvegsins að það dragi á milli þessara útgerðarforma, uppsjávarveiði og bolfisksveiði. Ég tel það líka vera alveg eðlilegt að menn séu ekki alveg sáttir við það og held það hljóti að vera krafa frá uppsjávargeiranum að bolfisksgeirinn, sem hefur verið að skila miklum hagnaði heilt yfir, greiði eðlilega rentu.“

Hvert fer hagnaðurinn?

„Fyrir atvinnuveganefnd hafa komið ýmsir umsagnaraðilar og gestir og það hefur vissulega vakið athygli mína hve sveitarstjórnarmenn leggjast hart gegn veiðigjaldi og að þeir telji að verið sé að taka fjármagn úr samfélögunum og fara með það til höfuðborgarinnar. Ég spyr mig hvernig hægt sé að finna það út. Hafa þessi stóru útgerðarfélög, sem eru um land allt, verið að nýta hagnað sinn til uppbyggingar samfélaganna? Það er ekkert endilega þannig. Hvernig geta menn þá sett samasemmerki þarna á milli, að það sé sjálfgefið að menn séu að reikna út veiðigjaldið, sem lagt er á af ríkissjóði, á þann veg að deila því niður á íbúa viðkomandi sveitarfélaga og gefa í skyn að hver og einn íbúi þurfi að greiða þetta extra úr sínum vasa í ríkissjóð en ekki aðrir?“

Stjórna heilu samfélögunum

„Mundu þessir sömu íbúar fá þessar tekjur sem veiðigjaldið væri ef útgerðirnar greiddu það ekki til ríkisins? Nei, auðvitað ekki og það hefur aldrei verið. Þessi þróun sem hefur verið víða á landsbyggðinni þar sem spila saman auður og völd, það er kannski gamaldags orðalag að tala um auðvald. En þegar maður hugsar það, og ég heyrði það í góðri ræðu í gær, að hugsunin á bak við auðvald, auður og vald, það er ekkert skrýtið að menn hafi hér áður fyrr talað um auðvaldið, að það hefði þrúgandi áhrif og héldi hinum niðri sem ekki væru vel stæðir og minna mættu sín. Stór fyrirtæki, hvort sem er í sjávarútvegi eða öðrum atvinnugreinum, eru þannig sett að þau geta í raun beitt heilu samfélögunum fyrir sig og stjórnað heilu samfélögunum á bak við tjöldin; í krafti auðsins fá þau það vald.“

Geta grætt 60 til 70 milljarða á einum degi

„Ég gæti skilið þetta kvart og kvein ef útgerðin hefði ekki borð fyrir báru, ef hún væri í miklu basli eins og hún hefur oft og tíðum verið. Ég kem úr sjávarplássi sem er lítið þorp vestur í Súgandafirði og ég hef munað tímana tvenna þar. Þar hef ég upplifað mikla og öfluga útgerð, togaraútgerð og fjölda línubáta, og ég hef upplifað að fyrirtæki fóru á hausinn og ný komu í staðinn og alls konar tilfæringar. Menn voru í basli og réttu svo úr kútnum og fóru svo aftur á hausinn. Þetta hefur oft verið sagan vítt og breitt um landið hjá útgerðarfélögum, hvort sem um má kenna vitlausri gengisskráningu, lélegum stjórnendum, lágu fiskverði, háu fiskverði eða aflabresti. Það má alltaf finna einhverjar orsakir í þeim efnum en allur gangur hefur verið á útgerð í landinu eins og með aðrar atvinnugreinar. En í dag þegar þessi grein hefur allt með sér, hefur haft gengið með sér undanfarin ár, hefur haft hátt verð á mörkuðum, hefur á síðasta ári fengið aflaaukningu upp á tuttugu þúsund tonn í þorski og sama blasir við núna, án þess að greiða krónu fyrir þessa aflaaukningu, ekki krónu til samfélagsins þó að þetta sé sameiginleg auðlind, ég segi það sem dæmi, vegna þess að mér finnst ekkert allir skilja út á hvað þetta gengur, að menn eru alltaf að segja: Ja, við borgum nú fyrir aflaheimildir í dag, við erum ekki af þeirri kynslóð sem fékk þetta frítt upp í hendurnar. Gott og vel en hvað kostar varanlegt kíló af þorski í dag? 3.500 kr., eða þar um bil. Ef við reiknum þetta þannig að þeir sem fá þessa aflaaukningu upp á 20 þús. tonn, allir þeir aðilar, mundu selja það frá sér daginn eftir þá geta þetta verið, í verðmæti á þessu fasta verði eða meðalverði á varanlegu kílói af þorski, 3.500 krónur, á milli sextíu og sjötíu milljarðar.“

Geta ekki sagt, ég á þetta, ég má þetta

„Menn verða aðeins að hugsa hlutina í þessu samhengi. Menn geta ekki bara tekið fyrir augun og sagt: Við eigum þetta og við ráðum hvað við gerum við þetta af því að við höfum einhvern tímann keypt okkur inn í kerfið. Þetta er endurnýjanleg auðlind sem þú borgar þá bara einu sinni fyrir en getur ár eftir ár gengið að henni vísri og dregið afla úr sjó. Og þú ert ekki lengi að afskrifa þann útlagða kostnað sem fylgir því að kaupa aflaheimildir í upphafi. Það tekur ekki mörg ár. Og þá ertu að ganga að þessari auðlind og veiða og hafa af henni miklar tekjur án þess að greiða fyrir nema hið sanngjarna veiðigjald sem ég tel vera.“

Umframhagnaður í áhættufjárfestingar

„Nei, nú getur útgerðarelítan ekki meir, hún vill nýta umframarðinn sinn í eitthvað annað. Hvað er eitthvað annað? Ég var spurð að því um daginn, þegar ég var í ræðustól, hvað umframarður væri. Það virðist vera erfitt fyrir suma að skilgreina umframarð. Mér var sagt, eftir þá ræðu, af manni sem fylgst hafði með umræðunni að umframarðurinn væri til dæmis í verslunarhöllum hér í Reykjavík, Kringlunni, Smáralindinni. Þar hafa útgerðarmenn í gegnum árin verið að fjárfesta sínum umframarði í greininni. Þeir hafa ekki endilega verið að leggja það í sín samfélög eða hjálpa sveitarsjóði við að malbika götur eða eitthvað slíkt. Nei, þeir fóru margir í áhættufjárfestingar, í hlutabréfakaup í bönkum, fóru með fjármagnið utan í áhættufjárfestingar þar eða í verslunarmiðstöðvar hérna, tískuvöruverslanir og ýmislegt fleira.“

Hagsmunatengslin og áhrif þeirra á ríkissjóð

„Nei, ég held að menn ættu aðeins að staldra við því að þetta hefur afleiðingar og fólk lætur ekki bjóða sér vinnubrögð af þessu tagi. Almenningur hefur þurft að herða sultarólina vegna hrunsins allt þetta kjörtímabil en það fyrsta sem ríkisstjórninni dettur í hug að gera er að ganga fram með þessum hætti, vegna loforða sem gefin höfðu verið stórútgerðum í landinu, um að veiðigjöldin skyldu lækkuð og það ekkert smávegis. Þetta eru engir smápeningar. Menn fara ekki fram af neinni hógværð í þessum málum. Nei, menn taka bara allan pakkann og gera þetta grímulaust. Svo eru menn hissa á því að fólk sé að tala um hagsmunatengsl, bæði úti í þjóðfélaginu og líka hér á þingi. Menn eru óttaslegnir vegna hugsanlegra hagsmunatengsla þegar þau eru orðin svo alvarleg að þau geta haft áhrif á afkomu ríkissjóðs til eða frá.“

Ríkisendurskoðun rannsaki styrki útgerðarinnar til flokkanna

„Það hefur komið fram, í greiningu hjá fræðimanni í háskólanum, að útgerðirnar hafa verið að borga þeim flokkum sem nú eru við völd háar fjárhæðir fyrir kosningar. Þetta er grafalvarlegt mál sem mér finnst að Ríkisendurskoðun eigi að fara ofan í saumana á. Þetta er hættulegt lýðræðinu og okkur sjálfum, sjálfstæði okkar hér á þingi. Það er hættulegt sjálfstæði okkar sem þingmanna að vera undir þeirri miklu pressu að stór fyrirtæki geti beitt þessum mikla þrýstingi til að verja sérhagsmuni sína.“

Að verja sérhagsmuni

„Ég held að það sé enn ferskt í minni fólks þegar Austurvöllur fylltist af sjómönnum. Og út af hverju? Það var línan hjá útgerðarfélögum: Sjómenn, farið þið út á Austurvöll, standið með okkur í kjarabaráttunni og mótmælið veiðigjöldum. Og menn voru reknir hingað í réttirnar, þorðu ekki öðru. Hvað hefði gerst ef menn hefðu látið heyra í sér? Ég hef heyrt að mönnum hafi blöskrað en menn höfðu ekki í margt að hverfa ef þeir hefðu misst pláss sín um borð. Er þetta í lagi? Nei, þetta er ekki í lagi. Svona þjóðfélag vill maður ekki sjá, þjóðfélag þar sem menn eru beittir óbeinum þvingunum og þeim beitt fyrir vagninn til að verja sérhagsmuni, þjóðfélag þar sem menn vilja ekki greiða til samfélagsins eðlilega auðlindarentu af nýtingu náttúruauðlindar allra landsmanna.“

Vona að ríkisstjórnin sjái af sér.

„Ég vona að menn taki til greina þann stóra og ríka vilja sem kemur fram hjá því fólki sem hefur skrifað undir mótmæli við þessum breytingum og lækkunum. Ég vona að ríkisstjórnin sjái að s.ér og að henni verði ljóst að ef hún ætlar að byggja upp gott samfélag þarf hún á þessum tekjum að halda.“

Fréttin hefur áður birst hér á Miðjunni. Ræða Lilju Rafneyjar er stórmerkileg.