Fréttaskýring „Allir verða að fara að lögum og sæta ábyrgð þegar lög eru ekki virt. Á sama tíma og gengið er hart fram við að fella háttsemi manna sem störfuðu í fjármálaþjónustu undir refsiákvæði hafa litlar kröfur verið gerðar til þess að rannsóknaraðilar, FME og embætti Sérstaks saksóknara fylgi lögum. Þær staðreyndir sem nú þegar liggja fyrir…“ „…hljóta að kalla á rannsókn á því hvernig farið hefur verið með opinbert vald. Það gengur ekki að ríkissaksóknari láti brot í opinberu starfi viðgangast vegna fyrningar.“ Þannig skrifar Helgi Sigurðsson hæstaréttarlögmaður í Morgunblaðið í dag.
Helgi bætist í hóp þeirra lögmanna sem saka embætti sérstaks saksóknara um að fara ekki að lögum.
Sigurður G. Guðjónsson hefur einnig sakað embættið um lögbrot. Þá frétt má lesa hér.
Helgi sparar ekki gagnrýni sína á Fjármálaeftirlitið. Hann skrifar:
„Þáverandi forstjóri FME taldi það meginmarkmið sitt að kæra sem flest mál án tillits til gæða rannsóknar. Þessi einstaklingur var einnig tilbúinn að brjóta lög til þess að koma höggi á þingmann sem honum var í nöp við. Afleiðingin er sú að hátt í 400 manns hafa fengið réttarstöðu grunaðs manns. Að minnsta kosti helmingur mála sem FME hefur kært til sérstaks saksóknara er tilefnislaus. Fyrir liggur dómur um að FME svipti saklausan mann starfi sínu og veittist að æru hans á heimasíðu sinni. Umboðsmaður Alþingis og dómstólar hafa gert athugasemdir við fjölda mála hjá FME, s.s. nafnalista yfir óæskilegt fólk, ólögmæta gjaldtöku og ólögmætar sektir. Þá liggur fyrir að dómstólar veita minna aðhald við hlerunarúrskurði en Mannréttindadómstóllinn gerði athugasemdir við gagnvart Moldavíu.“
Áður hefur verið fjallað um hleranir hér á Miðjunni. Þessi frétt er frá því í lok apríl:
„Á árunum 2008 til 2012 var óskað alls 875 sinnum að fá hlusta síma hér á landi vegna rannsókna sakamála. Dómstólar sáu ástæðu til að hafna sex af þessum 875 óskum rannsakenda. Sem segir að dómstólar samþykktu 99,3 prósent allra óska um símahleranir á þessu árabili.
Reimar Pétursson hæstaréttarlögmaður hefur skoðað þetta og hann ræddi niðurstöðrunar í þættinum Sprengisandi á Bylgjunni. Reimar benti á að Mannréttindadómstóll Evrópu hafi í máli um símhlustanir bent á að hlutfall samþykktra hlustana á bilinu 97,9% til 99,2% sé „óvenjulega hátt“ og veitti vísbendingu um að ónægs aðhalds væri gætt. Þau hlutföll eru þó til muna hagstæðari sakborningum en samsvarandi hlutfall hér á landi.
Í Danmörku er samsvarandi hlutfall um 97,3%. Hlutfallið þar virðist við fyrstu sýn hátt, en danskir dómstólar hafna þó hlutfallslega fjórfalt fleiri beiðnum en þeir slensku.
Í samantekt Reimars kemur fram að svo virðist sem íslenskir dómarar mun síður hafna beiðnum um símhlustanir en starfsbræður þeirra í útlöndum gætu talið eðlilegt. Þetta þarf ef til vill ekki að koma á óvart. Fjöldi beiðna hefur hvorki meira né minna en fimmfaldast og erfitt hlýtur að vera að setja sig inn í öll mál.“
Hér er öll grein Helga, grein sem hann skrifaði og Morgunblaðið birti í dag.
Nýlega voru tveir menn sýknaðir í héraðsdómi vegna meintra umboðssvika og brota á lögum um hlutafélög. Upphaf þessa máls má rekja til viðamikilla lögregluaðgerða, þar sem umbjóðandi minn var m.a. handtekinn og símar hans hleraðir. Aðgerðirnar voru réttlættar með því að um væri að ræða fjármálamisferli upp á meira en hundrað milljarða. Við lauslega skoðun gagna kom strax í ljós að þessar háu fjárhæðir voru tilkomnar vegna þess að rannsóknaraðilar höfðu lagt saman framlengingar á lánum og litið á þær sem sjálfstæðar lánveitingar. Upphafleg lánveiting náði þannig aðeins örfáum prósentum af því meinta broti sem rannsóknaraðilar gáfu sér. Þetta er sambærilegt við að líta svo á að einstaklingur sem framlengir eins milljón króna yfirdrátt mánaðarlega hafi á einu ári fengið 12 milljóna króna lán. Þessi einfalda skekkja fór framhjá Fjármálaeftirlitinu, sem er sérhæft stjórnvald á þessu sviði, sérstökum saksóknara, sem á að hafa sérstaka þekkingu á efnahagsbrotum, og dómara við Héraðsdóm Reykjavíkur. Afleiðingarnar urðu umfangsmiklar lögregluaðgerðir á hendur fjölda manns og atvinnumissir auk ýmissa annarra skerðinga á grundvallarmannréttindum.
Embætti Sérstaks saksóknara
Embætti Sérstaks saksóknara var komið á fót til að rannsaka grun um refsiverða háttsemi sem leiddi til bankahrunsins. Eftir umfangsmikla og dýra rannsókn sem augljóslega byggðist á röngum forsendum var niðurstaðan að ákæra tvo einstaklinga fyrir umboðssvik og brot gegn hlutafélagalögum, vegna lánveitinga sem voru að fullu greiddar sex mánuðum áður en umrædd rannsókn hófst. Mál á hendur umbjóðanda mínum og fjölmörgum öðrum sem höfðu stöðu sakbornings árum saman voru felld niður. Fjárhæðirnar sem ákært var fyrir námu broti úr prósenti miðað við þá rannsóknarhagsmuni sem umbjóðanda mínum voru kynnt í upphafi. Ákæran var ekki í neinu samræmi við það hlutverk sem embættið var stofnað til og kostnaður við rannsókn málsins umtalsvert hærri en fjárhæð þess brots sem á endanum var ákært fyrir. Til þess að freista þess að ná fram sakfellingu voru ýmis illa skilgreind og óljós hugtök í lögum og innri reglum túlkuð mjög þröngt. Í dóminum kemur fram að embætti Sérstaks saksóknara, sem krafðist 18 mánaða fangelsisrefsingar, hélt til baka grundvallargögnum sem höfðu afgerandi áhrif til sýknu. Þau gögn voru ekki lögð fram fyrr en eftir sérstaka áskorun frá ákærðu.
Reglur réttarríkisins
Í kjölfar alþjóðlegu fjármálakreppunnar 2008 var í ýmsum atriðum vikið frá meginreglum réttarríkisins á Íslandi. Settar voru á laggirnar sérstök embætti eða nefndir, þrátt fyrir varnaðarorð ýmissa um að skynsamlegra væri að styrkja þær stoðir sem fyrir væru í samfélaginu. Sérstök Rannsóknarnefnd, sem bar enga ábyrgð í störfum sínum, virti einskis réttindi þeirra einstaklinga sem um var ritað og skilaði skýrslu sem var full af röngum ályktunum, eins og forseti Íslands, Hæstiréttur og fleiri hafa bent á. Alvarlegustu afleiðingarnar eru þó þær að varfærni við íþyngjandi beitingu opinbers valds var gagnrýnd í skýrslu nefndarinnar. Í framhaldinu fjölgaði beiðnum eftir hlerunum, húsleitum, handtöku og gæsluvarðhaldsúrskurðum.
Þáverandi forstjóri FME taldi það meginmarkmið sitt að kæra sem flest mál án tillits til gæða rannsóknar. Þessi einstaklingur var einnig tilbúinn að brjóta lög til þess að koma höggi á þingmann sem honum var í nöp við. Afleiðingin er sú að hátt í 400 manns hafa fengið réttarstöðu grunaðs manns. Að minnsta kosti helmingur mála sem FME hefur kært til sérstaks saksóknara er tilefnislaus. Fyrir liggur dómur um að FME svipti saklausan mann starfi sínu og veittist að æru hans á heimasíðu sinni. Umboðsmaður Alþingis og dómstólar hafa gert athugasemdir við fjölda mála hjá FME, s.s. nafnalista yfir óæskilegt fólk, ólögmæta gjaldtöku og ólögmætar sektir. Þá liggur fyrir að dómstólar veita minna aðhald við hlerunarúrskurði en Mannréttindadómstóllinn gerði athugasemdir við gagnvart Moldavíu.
Hver er ábyrgð rannsóknaraðila?
Með framgöngu sinni við hleranir braut sérstakur saksóknari gegn grundvallarreglum réttarríkisins um réttarvernd sakborninga. Frjálsleg beiting húsleita, handtöku og gæsluvarðhaldsúrskurða kallar á rannsókn á því hvort málefnalegar forsendur hafi verið fyrir hendi og gætt hafi verið meðalhófs. Nýleg tilvik sýna að mikilvægum upplýsingum hefur ítrekað verið haldið frá dómstólum, sem geta skipt sköpum um það hvort viðkomandi einstaklingur verður sviptur frelsi sínu eða ekki. Í 148. gr. almennra hegningarlaga segir m.a.: »Hver sá sem með rangri kæru, röngum framburði, rangfærslu eða undanskoti gagna, öflun falsgagna eða á annan hátt leitast við að koma því til leiðar, að saklaus maður verði sakaður um eða dæmdur fyrir refsiverðan verknað, skal sæta fangelsi allt að 10 árum. Hafi brot haft eða verið ætlað að hafa í för með sér velferðarmissi fyrir nokkurn mann, þá skal refsað með fangelsi ekki skemur en 2 ár og allt að 16 árum.«
Grundvallarregla íslenskrar stjórnskipunar og Mannréttindasáttmála Evrópu er að allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta réttinda án manngreinarálits. Í því felst að það skiptir t.d. ekki máli hvort hinn brotlegi er bankamaður eða handhafi opinbers valds. Allir verða að fara að lögum og sæta ábyrgð þegar lög eru ekki virt. Á sama tíma og gengið er hart fram við að fella háttsemi manna sem störfuðu í fjármálaþjónustu undir refsiákvæði hafa litlar kröfur verið gerðar til þess að rannsóknaraðilar, FME og embætti Sérstaks saksóknara fylgi lögum. Þær staðreyndir sem nú þegar liggja fyrir og áður var vikið að hljóta að kalla á rannsókn á því hvernig farið hefur verið með opinbert vald. Það gengur ekki að ríkissaksóknari láti brot í opinberu starfi viðgangast vegna fyrningar.
Sigurjón Magnús Egilsson.
