Gunnar Smári skrifar: „Ég sætti mig alveg við að búa svona. Alla vega um einhvern tíma. Vonandi flytur kærastan til mín eftir ár eða svo, þá myndi ég náttúrlega vilja flytja úr herberginu og leigja litla íbúð,“ sagði Mikhal Jablonski, ungur pólskur maður þegar hann hafði starfað í rúma tvo mánuði fyrir Odda á Patreksfirði. Hann vann í frystihúsinu frá átta til fjögur, stundum fékk hann fjögurra tíma aukavakt við að þrífa vinnslusalinn. Mikhal býr í einu herbergi í húsi sem fyrirtækið á. Hann vann hjá leigusalanum og leigði hjá launagreiðandanum, eins og er að verða æ algengara meðal láglaunafólks, einkum á landsbyggðinni.
Þessi aðstaða grefur undan réttindum og öryggi verkafólks. Og Mikhal fékk að kenna á því stuttu eftir að við ræddum við hann í byrjun september. Stuttu fyrir síðustu mánaðamót var hann kallaður til yfirmanna sinna klukkan tvö um daginn og fékk að vita að tímabundinn þriggja mánaða samningur hans um vinnu yrði ekki endurnýjaður. Hann ætti að klára vinnuna til fjögur en þyrfti svo ekki að mæta meir. Michal segist ekki alveg hafa skilið samtalið, en segir að honum hafi veri sýnd mynd úr eftirlitsmyndavél þar sem hann var úti að lesa skilaboð á símann og reykja. Verkstjórinn sagði að hann hefði brotið reglurnar, farið út að reykja á meðan vinnslan var í gangi innandyra. Fyrirtækið ætlaði því ekki að framlengja ráðningarsamninginn. Michal varð atvinnulaus á augabragði, enginn uppsagnarfrestur. Fólkið frá Odda sagði að hann mætti vera í tvær vikur enn í herberginu en yrði að vera búinn að rýma það fyrir þann tíma.
Mig vantar vinnu hér á Íslandi
Michal hafði komið til Patreksfjarðar þremur mánuðum fyrr í þeirri von að geta unnið og greitt niður skuldir sínar í Póllandi. Nú er hann skyndilega staddur í litlum bæ í ókunnu landi, atvinnu- og heimilislaus. „Ég vil ekki fara aftur til Póllands,“ segir Michal, „þar bíður mín ekkert nema skuldir sem ég get ekki borgað niður með vinnu í Póllandi. Mig vantar vinnu hér á Íslandi. En ég hef bara tvo daga til að finna hana.“
Michal er örvæntingarfullur. Vinkona hans sagði okkur að hann skuldaði mikið í Póllandi og óttaðist harkalega innheimtu, jafnvel ofbeldi. Michal hefur sent peninga heim til að borga niður skuldirnar en einnig til föður síns, sem þarf á hjálp að halda til að draga fram lífið. En hann hefur enga vinnu fundið enn, aðeins nokkra klukkutíma í snatt í kringum línubát. Hann hefur leitað til verkalýðsfélagsins og þar er verið er að skoða hans mál, hvort Oddi hafi staðið löglega að öllu. En tíminn líður hratt.
Verða frjáls maður á ný
Þetta er í annað sinn sem Michal ræður sig til vinnu utan Póllands. Í fyrra vann hann á Spáni og Portúgal fyrir pólskt verktakafyrirtæki, sem tók að sér byggja sumarbústaði. Launin voru ekkert sérstök, en skárri en í Póllandi. Þegar hann réð sig til Odda um miðjan júní, eftir ábendingu frá góðun vin sem býr á Ísafirði, sá hann fyrir sér að vera á Patreksfirði í þrjú ár, vinna, eyða litlu og greiða niður skuldirnar, verða frjáls maður á ný. Kærasta hans á eitt ár eftir í námi í Póllandi og þau höfðu talað um að hún kæmi til Íslands að því loknu.
Og í september var Michal vonglaður og lét það ekki trufla sig þótt hann deildi efri hæð í húsi með þremur öðrum verkamönnum. Það er innangengt af hæðinni niður á neðri hæðina þar sem einstæð móðir býr með barni sínu og deilir íbúð með kærustupari, sem reyndar var að fara að flytja næstu daga. Húsaleiga fyrir herbergið er 25 þúsund krónur á mánuði. Michal kvartar ekki undan því, finnst það sanngjarnt.
Hundrað Pólverjar á Patreksfirði
Michal tilheyrir ört stækkandi hóp láglaunafólks sem býr í verbúðum. Í spjalli við bæjarbúa, meðal annars yfirmenn Odda, í Fjölvali á leið okkar úr bænum, var okkur sagt að farandverkafólki hefði fjölgað eftir því sem gengi krónunnar hefði styrkst og hagnaður fiskvinnslufyrirtækja dregist saman. Svo virtist sem fiskvinnslufyrirtæki teldu sig ekki lengur ráða við að borga laun sem dygðu verkafólkinu fyrir eðlilegu heimilishaldi og að smátt og smátt hefði verkafólki með fjölskyldur og heimilisrekstur verið skipt úr fyrir farandverkafólk sem vinnur á strípuðum töxtum og býr á verbúðum. Fyrir er á Patreksfirði stórt samfélag Pólverja, fólk sem hefur búið þar mislengi, sumt frá því á níunda áratug síðustu aldar. „Ætli það séu ekki hundrað Pólverjar á Patreksfirði,“ segir Michal, „það væri hægt að lifa hér án þess að kunna ensku eða íslensku, tala pólsku allan daginn.“
Ég get ekki farið heim
Michal er ungur maður í einskonar vinnubúðum, segist hanga í tölvunni eða spila fótbolta þegar hann er ekki að vinna. Hann er ekki á Patreksfirði til að lifa lífinu, hann er á Patreksfirði til að greiða niður skuldirnar svo hann geti lifað lífinu seinna meir.
„Ég get ekki farið heim. Ég verð að fá vinnu á Íslandi. Ég er duglegur og er tilbúinn að gera hvað sem er,“ segir Michal.
(Ef þið hafið vinnu eða húsnæði fyrir Mikhal Jablonski getið þið sent skilaboð á Samtök leigjenda hér á Facebook og við munum koma þeim til skila.)
