Greinin er algjör kúadella frá upphafi til enda. Sætir furðu að Stundin hafi ekki ritrýnt óskapnaðinn.
Jóhann Þorvarðarson skrifar:
Jökull Sólberg var með hrákasmíði gegn upptöku evrunnar á miðlinum Stundin nýverið. Margar vitleysislegar fullyrðingar eru í greininni ásamt undarlegum forsendum. Greinin er algjör kúadella frá upphafi til enda. Sætir furðu að Stundin hafi ekki ritrýnt óskapnaðinn.
Vegna mikilvægi málsins eru að neðan settar fram nokkrar örstuttar leiðréttingar varðandi mikilvægustu atriðin.
#1. Króna er bjargvættur segir Jökull.
Jökull segir að sjálfstæð mynt og peningastefna hafi verið lykilatriði í efnahagslegri vegferð landsins eftir hrun og að við séum betur undirbúin en aðrir til að mæta kreppum framtíðar. Þetta er hábölvað bull, krónan er stór orsakavaldur og okkur stóð ekki annað til boða en hanga áfram með krílið!
Krónan varði landsmenn ekki í hruninu heldur kjöldró þjóðina.
Krónan varði landsmenn ekki í hruninu heldur kjöldró þjóðina. Krílið rýrnaði um 98% gagnvart dollar, 51% gagnvart pundi og 62% gagnvart evrunni. Hér á ég bara við opinbert skráð gengi seðlabankans. Sjálfur man ég eftir að hafa borgað hátt í 300 krónur fyrir pund og evru þegar ég var staddur erlendis í þarlendum banka. Það er rýrnun upp á 100%. Krónan rýrnaði enn meir gagnvart dollar. Opinbert gengi seðlabankans endurspeglaði ekki raunveruleikann.
Allir fjármálamarkaðir gagnvart Íslandi lokuðust, enginn vildi eiga viðskipti með krílið hans Jökuls nema á uppsprengdu verði. Enn aðrir höfnuðu öllum viðskiptum með krónuna. Þannig magnaði krílið upp hrunið með skelfilegum afleiðingum. Á ögurstundu þá hefur krónan ekki haft trúverðugleika. Fjármálamarkaðir byrja að þurrkast upp! Með annan sterkan gjaldmiðil hefði hrunið orðið mildara og viðráðanlegra.
#2. Krónan tryggir jöfnuð segir Jökull.
Það er mikill misskilningur hjá Jökli að halda því fram að gjaldmiðill tryggi jöfnuð eða hag fólks. Gjaldmiðill býr ekki til verðmæti sem slíkur heldur er hann verkfæri. Kemur í stað vöruskipta í viðskiptum (barter) og geymir kaupgetu. Þannig að jöfnuður og hagur á sér allt annan uppruna.
#3. Gengissveifla krónunnar.
Jökull fer um víðan völl þegar kemur að skrifum hans um gengissveiflur krónunnar. Ég vil byrja á því að taka undir með Mumma Tý í athugasemdum við grein Jökuls að betra hefði verið ef Jökull hefði skoðað sögu krónunnar yfir 100 ár, en ekki aðeins 10 ár.
Hann upplýsir meira um hegðun gjaldmiðils en toppar eða botnar í hreyfingum.
Þegar hreyfing gjaldmiðla er skoðuð er nauðsynlegt að reikna út stöðugleika. Hann upplýsir meira um hegðun gjaldmiðils en toppar eða botnar í hreyfingum. Á tilteknu tímabili getur til dæmis gjaldmiðill byrjað og endað á sama stað, en verið á sama tíma mjög óstöðugur. Það er meira vandamál heldur en ytri mörk sveiflunnar. Ég man til dæmis eftir þegar japanska jenið styrktist um 38% gagnvart dollar á skömmum tíma og skilaði styrkingunni að mestu til baka á jafn stuttum tíma. Innan tímabilsins var mikill óstöðugleiki á jeninu. Þegar Jökull reiknar út muninn á hæsta og lægsta gildi sveiflunnar og ber þannig saman ólíka gjaldmiðla fæst engin rökræn niðurstaða um eðli gjaldmiðils. Þannig háttar að gjaldmiðlar stoppa yfirleitt mjög stutt við toppana eða botnana í sinni sveiflu vegna yfirskota. Nauðsynlegt er að skoða hvar gengið er að jafnaði og reikna óstöðugleikann frá þeim gildum. Til eru viðurkenndar aðferðir í þessum efnum.
Jökli finnst gengisfelling vera meira aðlaðandi enn stöðugleiki. Þetta er skrítin ályktun og hann virðist misskilja gengisfellingu. Þannig fall er hreyfing í einu stökki þar sem fæstir geta varið sig. Svona eins og að hoppa upp um 20 tröppur í stað þessa að ganga allar tröppurnar eða aðra hverja. Markaðshreyfingar gefa færi á vörnum og aðlögun. Svo eru gengisfellingar úrelt hagstjórnartæki og bara möguleg þar sem fastgengisstefna er í gangi. Í heiminum í dag heyrir það til undantekninga að markaðsöfl ráði ekki gengi gjaldmiðla. Kína er ein undantekningin. Þar í landi er farin blönduð leið milli ráðstjórnunar og markaðsafla. Á íslandi er ekki hægt að gengisfella krónuna með stjórnvaldsákvörðun. Virði hennar ræðst á markaði samhliða óreglulegum inngripum seðlabankans.
Með auknum stöðugleika gengis þá er engri vaxtastefnu fórnað eins Jökull heldur fram. Það sem ræður stýrivöxtum að mestu eru verðbólguvæntingar og spenna í hagkerfinu. Seðlabankar eiga sér ekki neitt uppáhalds vaxtarstig. Efnahagsaðstæður ráða hér för ásamt framboði og eftirspurn krónunnar. Ekki bara á Íslandi heldur alls staðar. Hátt vaxtarstig á Íslandi er fórnarkostnaður fyrir Jónu og Gunnu. Jökull á að vita að þær systur eru ekkert að pæla í heitinu á gjaldmiðlinum. Hann má alveg heita evra eða pund eða dollar eða norsk króna. Þær hugsa bara um að gjaldmiðill geymi að öllu öðru jöfnu þeirra kaupmátt sem þær nota þegar þeim hentar, t.d. að versla í Costco.
Þannig að virði gjaldmiðla er margflókið fyrirbæri sem ræðst á markaði.
Svo þetta að lokum hvað krónuna varðar þá er það ekki rétt að það sé óumdeilanlegt að krónan falli ef áfall skellur yfir og nefnir Jökull ferðaþjónustuna í þessu sambandi. Þegar WOW air varð gjaldþrota þá féll krónan ekki. Hún er 11% veikari gagnvart evru, 10% veikari gagnvart pundi og 16% á móti dollar. Á gjaldeyrismarkaði þykja þetta eðlilegar hreyfingar og þær gerðust á nokkrum mánuðum. Svo má benda á að í lok júlí styrktist krónan um nokkur prósent. Þannig að ef þessi grein hefði verið skrifuð í byrjun ágúst þá væru tölurnar öðruvísi. Svona er gjaldeyrismarkaðurinn, alltaf á hreyfingu. Svo má bæta við að frá því WOW féll hafa vextir lækkað í landinu og meiri óvissa er í heiminum, t.d. viðskiptastríð tveggja stórvelda. Hvoru tveggja hefur áhrif til lækkunar á litlum gjaldmiðlum. Þannig að virði gjaldmiðla er margflókið fyrirbæri sem ræðst á markaði. Það er því tímaskekkja hjá Jökli að tala um gengisfellingar. Þær hefðu getað átt við áður en Ísland gerðist aðila að Evrópska efnahagssvæðinu fyrir 27 árum. Í dag eru efnahagsstoðirnar orðnar fleiri þannig að áfall í einni grein hefur minni áhrif en áður.
#4. Fjárlagahalli viðheldur kaupmætti þeirra lægst launuðu segir Jökull.
Þetta er ný kúadella. Þegar ríkissjóður er rekinn með halla þá er það ekki sérstaklega gert fyrir þá lægst launuðu. Og ef kemur til atvinnuleysis þá geta allir misst vinnuna. Ekki bara þeir lægstlaunuðu.
Fjárlagahalli þarf ekki að valda verðbólgu yfirleitt eins og Jökull segir. Þetta er einnig bundið aðstæðum. Viðvarandi og vaxandi halli er á ríkissjóði Bandaríkjanna án þess að það hafi valdið sérstaklega verðbólgu umfram það sem þekktist á þeim tíma þegar enginn halli var. Svipaða sögu má segja um Bretland frá árinu 2002. Ég get einnig vísað í Nýja Sjáland þar sem verðbólga haggaðist ekki á árunum 2007-2016 þrátt fyrir talsverðan halla á fjárlögum. Svona er hægt að rekja sig áfram. En vissulega má finna dæmi um hið gagnstæða, sérstaklega á árum áður, en þetta er ekki regla eins og Jökull gefur til kynna!
#5. Örmynt í opnu hagkerfi þarf minni vaxtamun segir Jökull.
Þetta er enn ein kúadellan frá Jökli. Hann virðist ruglast hér á hugtökum. Vaxtamunur er munur á útláns- og innlánsvöxtum. Vaxtarstig er hversu háir vextir eru. Ef auka þarf vaxtamun þá hefur það ekkert með gjaldmiðil að gera. Það er kostnaðauppbygging lánastofnana sem ræður mestu hér ásamt vanskilum og afskriftum.
#6. Hávaxtastefnan byggir á veikum fræðilegum grunni segir Jökull.
Jökull útskýrir þetta ekki nánar og efast ég um að hann hafi lesið fræðin. Með einföldustu útskýringu þá hefur verðbólga mikil áhrif á vaxtarstig og þar spilar mest inn í væntingar um verðbólguna. Þetta er vel rannsökuð staðreynd. Fleiri þættir koma hér inn og vil ég nefna einn til heiðurs hruninu, áhættusækni fjárfesta.
#7. Stýrivextir eru bitlaust verkfæri segir Jökull.
Þarna er Jökull kominn í andstöðu við sjálfan sig. Hann segist hafa flutt eigið fyrirtæki úr landi vegna verðlags á Íslandi, þ.e. launahækkana. Stýrivextir voru væntanlega háir á sama tíma. Þannig að háir stýrivextir bitu í Jökulinn alveg ískalt.
Það sem hefur gerst eftir hrun með neikvæðum vöxtum er að jaðaráhrif vaxtalækkana fer minnkandi eftir því sem stýrivextir lækka. Svona svipað og þegar neytandi veltir fyrir sér 50 eða 55% afslætti. Munurinn þarna hefur minni áhrif en ef hann væri með í höndunum tilboð upp á 20% afslátt en væri með væntingar um að á morgunn væri 50% afsláttur í boði. En aðalatriði er að stýrivextir eru enn þá sterkt stjórntæki eins og nýlegir kjarasamningar staðfesta.
#8. Seðlabankinn sér um uppgjör ríkisfjármála segir Jökull.
Þetta er rangt. Fjársýsla ríkisins sér um þessi mál. Seðlabankinn sér aftur á móti um erlendar lántökur ríkissjóðs ásamt að annast um ríkisverðbréf.
#9. Ríkisskuldir eiga að vera óheftar segir Jökull.
Þetta er líklega eitraðasta kúadellan í grein Jökuls. Skuldir hins opinbera eru eins og skuldir heimila og fyrirtækja. Þar gilda sömu lögmál. Ágætt er að nefna Grikkland sem víti til varnaðar.
Einn daginn kemur eflaust að því að afskrifa þarf stóran hluta skulda landsins endanlega.
Ríkisskuldir Grikkja settu nýtt sögulegt met á síðasta ári og voru 181% af landsframleiðslu. Til samanburðar stendur þessi tala í 38% á Íslandi. Halli á fjárlögum náði sínu meti árið 2009 þegar hann var -15% af landsframleiðslu hjá Grikkjum. Áríð 2008 var þessi tala -12,9% á Íslandi (hrunið), en stendur í dag í plús 1,1%. Atvinnuleysi í Grikklandi stendur í 17,5% eftir að hafa toppað í 28% árið 2013.
Ef landið væri enn þá með sitt dragma sem gjaldmiðil þá væri landið að borga vexti sem næmu líkast til 20-40%. Þar set ég þann fyrirvara að landið fengi yfir höfuð lánafyrirgreiðslu í heiminum. Grikkland er gjaldþrota en haldið á floti með aðstoð frá Evrópska seðlabankanum, Alþjóðabankanum o.sv.frv. Einn daginn kemur eflaust að því að afskrifa þarf stóran hluta skulda landsins endanlega. Ef Grikkland væri með dragma þá væri gengið mjög veikt og skuldir enn hærri. Verðbólga væri í gegnum rjáfur. Þannig að dragma er engin lausn. Þetta ástand er ekki það sem Íslendingar vilja sjá. Mikilvægt er að hafa ströng fjármálaleg viðmið. Menn geti deilt um 1-2% halla til eða frá en óheftar skuldir er kúadella ársins og hana á Jökull skuldlaust!
Fjármálamarkaðir heimsins hafa miklar áhyggjur af Bandaríkjunum en þar eru ríkisskuldir komnar í 106% af landsframleiðslu. Ef ekki verður snúið af þessari braut gæti metið frá því í seinni heimsstyrjöldinni fallið. Hallinn á fjárlögum stendur þar í tæplega 3,8% og stefnir í að metið frá 1948 falli sem er 4,5%. Það er enginn vafi að staða dollars sem þrautavaramynt í heiminum er að veikjast og getur þjóðin ekki treyst á að viðhalda yfirburða stöðu dollarans endalaust. Aðrir stórir gjaldmiðlar sækja í sig veðrið eins og til dæmis evran og Kínverska Yuanið.
#10. Evran er misheppnuð segir Jökull.
Ég gæti skrifað lærða grein um þetta flókna mál, en get fullvissað lesendur um að evran stendur sterkt og er vel heppnuð. Þau lönd sem rífa mesta kjaftinn gagnvart evrunni eru popúlistar. Hinir sömu vilja samt ekki skipta út evrunni og fara til baka í t.d. líruna eða dragma. Þessi lönd vita að það tekur tíma að temja sér raunverulegar efnahagsráðstafanir í stað gervilausna eins og gengisfellingar eru. En óheiðarlegt tal um evruna dregur að atkvæði þar sem fasisminn er á uppleið og það er vandamál sem ekki skal horfa fram hjá!
Ég læt þetta duga!