Heiður í tölum

Ég sá Gunnar Þórðarson um helgina og það var auðséð að hann er ekki ungur enn. Ég fór að hugsa um hvernig við launum manni eins og honum, sem hefur samið hundruð laga, eitthvað nærri 700-800, sem með öðrum afurðum listafólks, fléttar þann dúk sem við köllum íslenska menningu. Það fyrirbrigði er ekki sjálfgefið né sprettur af engu; það er dómkirkja sem margir koma að. Og sumir leggja meira til en aðrir. Það er líklega hugmyndin á bak við heiðurslaun listamanna, að við getum tekið ofan og hneigt okkur fyrir þeim sem hafa gefið okkur mest.

Það eru 23 listamenn á heiðurslaunum, augljóslega aðeins lítill hluti þeirra sem ættu það skilið. Upphæð heiðurslauna taka mið af starfslaunum listamanna, sem eru 490.920 kr. sem verktakagreiðslur. Starfslaunin voru hækkuð fyrir áramót svo þau héldu í við lágmarkslaun sem eru nú 368 þús. kr. Hvorki heiðurslaun né starfslaun eru þannig laun í venjulegum skilningi heldur verktakagreiðslur. Þegar búið er að borga skatta, gjöld og lífeyrisgreiðslur af starfslaunum eru þau í raun jafn há lágmarkslaunum í landinu.

En það var ekki það sem ég ætlaði að benda ykkur á.

En það var ekki það sem ég ætlaði að benda ykkur á. Tæplega 491 þús. kr. á mánuði til 23 listamanna gera um 135,5 m.kr. á ári. Í fljótu bragði gæti maður haldið að það væri þakklætisvottur Alþingis til hópsins. Það er viðlíka upphæð og Guide to Iceland ehf. fékk í skattafslátt í fyrra vegna endurnýjunar á bókunarkerfi sínu, sem skilgreint var sem nýsköpun sem almenningur ætti að styðja. Svona ef þið viljið fá hugmynd um mat Alþingis á list og menningu annars vegar og business hins vegar.

Það fá hins vegar ekki allir full og óskert heiðurslaun, í raun fæstir. Reglan er sú að listamaður sem verður 70 ára fær aðeins 80% upphæðarinnar. Og það á við um 20 af 23 listamönnum á listanum. Aðeins Bubbi Morthens, Friðrik Þór Friðriksson og Vigdís Grímsdóttir eru yngri en sjötugt. Öll hin fá 392.736 kr. en ekki 490.920 kr. Þessi skerðing lækkar framlag ríkisins um 23,5 m.kr. Framlag til listamannanna er því ekki 135,5 m.kr. heldur tæplega 112 m.kr. Það er álíka upphæð og fyrirtækið Men and Mice ehf. fékk í fyrra fyrir framlag sitt til nýsköpunar íslensks samfélags.

Þar sem heiðurslaunin eru verktakagreiðslur þarf listafólkið að borga tryggingargjald, samtals um 7,1 m.kr. sem renna aftur til ríkissjóðs. Nettó-framlag ríkisins til listamannanna tuttugu og þriggja er þá komið niður í 104,8 m.kr. Það er viðlíka upphæð og Gagnaverið Advania Data Centers ehf, nú atNorth, fékk í styrk í fyrra.

Þá sitja eftir um 35,5 m.kr. sem þessi 23 manna hópur listafólks fær í budduna sína.

Þar sem stærsti hluti þeirra listamanna sem fá heiðurslaun eru komin á eftirlaunaaldur (Bubbi Morthens er sá eini sem ekki er orðinn 67 ára) þá eru jaðarskattar af heiðurslaununum hár, þar sem greiðslurnar skerða ellilífeyri og greiðslur frá Tryggingastofnun auk þess sem tekinn er af þeim skattur. Elstu listamennirnir eru á tíræðisaldri (8 ), sum eru á níræðisaldri (5) og önnur á áttræðisaldri (7). Það má því gera ráð fyrir að fæst af þessu fólki eigi umtalsverða inneign í lífeyrissjóðum, bæði vegna aldur (lífeyriskerfið er ekki enn farið að virka fyrir fólk sem er að komast á eftirlaunaaldur, hvað þá fyrir fólk sem komst á þann aldur fyrir aldarfjórðungi) og starfs (listafólk býr við basl og óreglulegar verktakagreiðslur, það er algengt að þau eigi lítið sem engin lífeyrisréttindi við lok starfsævinnar). Ég áætlaði að meðaltalið væri á milli þess að þau ættu engin lífeyrisréttindi og inneign sem gæfi þeim 100 þús. kr. á mánuði. Miðað við það mat tekur ríkið til sín um 69,4 m.kr. í skatta og skerðingar frá hópnum öllum. Þá sitja eftir um 35,5 m.kr. sem þessi 23 manna hópur listafólks fær í budduna sína. Ekkert fyrirtæki fékk svo lágan nýsköpunarstyrk í fyrra, svo ég get ekki gefið ykkur neinn samanburð.

Samkvæmt þessu veitir Alþingi 23 listamönnum heiðurslaun sem fólk gæti haldið að væri 135,5 m.kr. En í raun tekur ríkið aftur 100,0 m.kr. af fólkinu eða 73,8%. Listamennirnir fá aðeins 35,5 m.kr. að skipta á milli sín. Það gera um 117 þús. kr. á mánuði til flestra. Það er spurning hvort réttlætanlegt sé að kalla þá upphæð heiðurslaun.

Þetta var ég að hugsa þegar ég horfði á Gunnar Þórðarson úr fjarska um helgina.

Alla vega er ljóst að fólk sem sér eftir þessum krónum til listafólksins, sem gaf svo mikið til þess umhverfis sem við lifum innan, þess sem kallað er íslensk menning, ætti kannski frekar að velta fyrir sér hvers vegna við erum að verðlauna þessi fyrirtæki svona rausnarlega fyrir það sem þau flokka undir nýsköpun. List er linnulaus nýsköpun, listafólk er nýsköpunarfólk par excellence. Og Alþingi ætti að virða það.

Þetta þjófræði sem við búum við, þar sem hin ríku vaða í ríkissjóð og fylla alla vasa á meðan framlög til almennings, þurfandi eða þeirra sem gefið hafa okkur svo mikið (og sannarlega meira en fjármagns- og fyrirtækjaeigendur) er skorin við nögl. Í umræðunni er oft látið sem fólk sem er styrkt eigi það ekki skilið, sé byrði á samfélaginu, á meðan það er látið eins og fjáraustur til fjármagns- og fyrirtækjaeigenda sé sjálfsagður, þarfur og réttlátur.

Þetta var ég að hugsa þegar ég horfði á Gunnar Þórðarson úr fjarska um helgina.

Neðanmáls:

Ingólfur Abraham Shahin á 46,3 prósenta hlut í Guide to Iceland ehf., nú Travelshift ehf., í gegnum félagið Djengis, Iurie Belegurschi á 15,8 prósent í gegnum Aurora Capital og Xiaochen Tian á 7,9 prósent í gegnum Chenchen eftir að General Electric Pension Trust keypti 20% hlut í félaginu. Eigið fé Travelshift er 1,2 milljarður í árslok 2020.

Men and Mice ehf. er í eigu MM Holding sem aftur er í eigu SÍA III slhf. sem síðan er í eigu lífeyrissjóða að mestu. Eigið fé SÍA III slhf. var um 10,7 milljarðar króna í árslok 2020.

Advania Data Centers ehf, nú atNorth, var áður hluti Advania sem er dótturfyrirtæki fjárfestingabankans Goldman Sachs, en er nú í meirihlutaeigu sænskra og íslenskra fjárfesta þar sem VIA equity heldur um stærsta hlutinn. Eigið fé atNorth var 24,1 milljarður króna í árslok 2020.