Við erum hér líka, huldufólkssögur úr nútímanum V: Ingi og Guðbjörg:
Texti: Gunnar Smári. Myndir: Alda Lóa.
Það eru einkum þrjár ástæður fyrir að við erum að flytja til Spánar. Í fyrsta lagi er maturinn þar 80 prósent ódýrari en hér. Ef Ingi væri ekki með byssu pabba síns og færi á skytterí, ef hann fengi ekki fara á skak með vini sínum til að fiska í soðið og ef hann væri ekki bæði nýtinn kokkur og klár í að búa til góðan mat úr litlu; þá gætum við ekki gefið börnunum okkar að borða, ekki þegar liðið er á mánuðinn. Örorkubæturnar duga ekki fyrir framfærslu. Ef við hefðum ekki gæs og fisk í frystinum myndum við svelta síðustu daga hvers mánaðar.
Í öðru lagi erum við að flýja húsnæðiskreppuna á Akureyri. Við fáum ekki nógu stóra íbúð fyrir okkur öll, enga sem við höfum efni á. Við erum sex í heimili og átta þegar yngri börnin hans Inga koma til Íslands. Við búum í tveimur litlum íbúðum í dag, komust ekki fyrir í annarri og getum eiginlega ekki búið svona lengur. Hvernig á fjölskylda að búa í tveimur íbúðum? Við erum á biðlista eftir stærri íbúð, en gætum verið þar endalaust. Ég held að það sé engin íbúð í félagslega kerfinu á Akureyri sem er nógu stór fyrir sex til átta manna fjölskyldu.
Þriðja ástæðan er að við erum að flýja barnaníðing og eltihrelli sem hefur ofsótt okkur og börnin síðustu árin.
Svo er of dýrt fyrir okkur að fá yngri börnin frá Noregi. Það kostar meira um 140 þúsund krónur að fá þau í heimsókn, jafnvel þótt við fáum lánaðan bíl til að sækja þau suður til Keflavíkur. Þegar við erum flutt til Spánar geta þau komið til okkar fyrir fimmtíu þúsund krónur. Og búið með okkur í einbýlishúsinu. Við leigjum hús með mörgum svefnherbergjum, þremur baðherbergjum og með húsgögnum fyrir sama verð og við borgum fyrir aðra íbúðina hér á Akureyri.
– Er kostnaðurinn við flugið frá Noregi þriðja ástæðan fyrir að þið eruð að flytja, á eftir matnum og húsnæðinu?
Nei, ég skaut flugfarinu bara inn. Þriðja ástæðan er að við erum að flýja barnaníðing og eltihrelli sem hefur ofsótt okkur og börnin síðustu árin. Þetta er barnsfaðir Guggu, faðir tveggja yngri barnanna. Eftir margra ára baráttu vann Gugga loks forræðismálið í sumar. En það stoppar hann ekki. Hann situr um okkur. Einu sinni kom til mín handrukkari sem sagði að maðurinn hefði borgað honum fyrir að berja mig svo ég lenti á spítala. Ég var heppinn að handrukkarinn þekkti mig og vildi ekki gera mér illt. En það er sama þótt við kærum svona eða látum vita, við fáum enga vernd. Við, og ekki síður börnin, erum í hættu hér á Akureyri. Þetta er dæmdur maður, hættulegur maður. Þess vegna erum við að flýja, til að losna frá honum. En síðan vill svo til að við getum líka átt betra líf á Spáni, búið betur, búið öll saman, borðað betur. Búið börnum okkar heimili. Tryggt þeim öryggi og frið. Það getum við ekki hér, ekki sjens.
—
Ingi Karl Sigríðarson og Guðbjörg Sigurlaug Gunnlaugsdóttir eiga samtals sex börn, frá átta til átján ára. Ingi á þrjú og Gugga önnur þrjú. Þau eiga ekki börn saman, kynntust þegar börnin sex voru komin í heiminn. Þau sitja saman í eldhúskróknum og segja sögu sína, klára oft setningar hvors annars. Þau segja sögu sína saman, líka þann hluta sem þau upplifðu í sitthvoru lagi.
Þrátt fyrir ákæru og dóm vegna barnaníðs hélt maðurinn umgengnisrétti yfir börnunum.
Guðbjörg er með fæðingargalla, lá þverlegu í fæðingu og fæddist með hryggskekkju. Þegar hún var sautján ára lenti hún í slysi, snjóýta keyrði aftan á kerru sem var aftan í bílnum sem hún ók, hún fékk þungt högg á hrygginn og þoldi það illa þar sem hryggurinn var ekki sterkur fyrir. 25 ára var Guðbjörg orðin óvinnufær vegna stoðkerfisvanda. Þá var hún einstæð móðir, skoskur barnsfaðir hennar og fyrrum sambýlismaður var fluttur aftur út til Skotlands. Hún kynntist þá manni og eignaðist með honum tvö börn í stuttri sambúð. Og síðan hefur hún verið að reyna að losna við þennan mann úr lífi sínu. Hann var handtekinn stuttu eftir að þau slitu samvistum fyrir að nauðga tólf ára stúlku, var dæmdur og sat í fangelsi í nokkra mánuði. Þrátt fyrir ákæru og dóm vegna barnaníðs hélt maðurinn umgengnisrétti yfir börnunum. Þegar Guðbjörg neitaði að leyfa dæmdum barnaníðing að hitta börnin fékk hann dæmdar á hana dagsektir fyrir umgengishindrun. Hún barðist gegn manninum, en hljóp alls staðar á veggi, fann hvergi stuðning. Hún þurfti að berjast við manninn og kerfið í leiðinni, fannst kerfið alltaf taka stöðu með honum.
Hún var við það að gefast upp þegar þau Ingi tóku saman. Hún var óvinnufær og vonlaus eftir langvarandi átök og áföll. Og hún treysti sjálfri sér illa, fannst hún hafa brugðist með að hafa treyst þessum manni. Hann hafði læðst inn í líf hennar þegar hún var að jafna sig eftir ofbeldissamband, þegar hún var veik fyrir. Og hún treysti honum og trúði, varði hann jafnvel þegar fólk ásakaði hann. Og hún hafði haft svo rangt fyrir sér. Gat hún þá treyst tilfinningum sínum gagnvart Inga? Gat hún hleypt ástinni inn í líf sitt? Gat hún verið viss um að þetta væri ást?
—
Ég sökk niður í þunglyndi og vonleysi, sökk niður í kolsvart myrkur.
Ingi ólst upp í Mosfellsbæ, var iðinn og alltaf að. Hann var alla vetur á skíðum og keppti þar til hnén gáfu sig. Hann var á sjó sem unglingur og ungur maður þar til hann varð fyrir slysi, skipafélagi hans hafði blandað saman klór og sápu og við það myndaðist klórgas sem Ingi andaði að sér og skaðaði lungun. Hann hefur ekki enn náð sér, hvorki í lungunum né hnjánum. En lífið hélt áfram. Ingi hélt áfram að vinna, eignaðist ungur dóttur með fyrri barnsmóður sinni, en þau bjuggu aldrei saman. Hann var í óreglu og leiddist út í harðari neyslu, fór í meðferð og varð edrú, kynntist konu, hóf sambúð og eignaðist barn. Og þegar sambandið var að leysast upp var annað barn á leiðinni.
Ingi var ekki öryrki þarna, hann hafði ekki látið hálf ónýt hné stöðva sig, ekki léleg lungu og ekki vímuefnin; komst í gegnum þetta og hélt áfram að berjast í lífinu og fyrir lífinu. Og fyrir lífi barnanna sem hann átti og barnsins sem var á leiðinni. En þetta var erfið fæðing, móðirin barðist fyrir lífi sínu og það gekk mjög erfiðlega fyrir barnið að koma í heiminn. Mér er sagt að ég hafi fengið taugaáfall, en ég man ekki eftir því, segir Ingi. Á eftir fylgdi álag vegna skilnaðar og líf Inga virtist vera að leysast upp. Þegar afa hans fékk hjartaáfall og dó varð það kornið sem fyllti mælinn, Ingi hrundi saman. Ég sökk niður í þunglyndi og vonleysi, sökk niður í kolsvart myrkur.
Ingi skyldi við barnsmóður sína, missti vinnu, missti heimili sitt, var veglaus og allslaus, afllaus og viljalaus, en samþykkti að flytja til vina sinna á Akureyri. Þar bjó barnsmóðir hans með börnin. Ingi gat umgengist þau og hafið hæga batagöngu. Stundum reyndi hann að vinna, var vongóður til að byrja með, kannski um of og fór þá fram úr sér og þurft að gefast upp. Læknirinn bannar honum að vinna, segir hann engan mann til þess. Einu sinni réð hann sig sem módel við listaskólann, en gafst upp á því. Ekki bara vegna kvíðans og álagsins heldur líka vegna þess að bæturnar voru skertar um hverja krónu sem hann vann sér inn. Þegar upp var staðið, þegar tekjurnar fyrir módelstörfin höfðu líka skert húsnæðisbæturnar, hafði hann tapað 15 þúsund krónum á þessari vinnu. Hvernig á maður að lesa í þau skilaboð? Þú ert hvattur af kerfinu til að vinna, en svo er þér refsað fyrir það. Hver skilur þetta kerfi?
Hvað hafði hann að gefa þessari þriggja barna einstæðu móður?
Ef Ingi gætti sín átti hann góða daga. Hann þurfti að gæta sín að ofreyna sig ekki líkamlega, var með veik lungu og hálf ónýta fætur. En hann þurfti fyrst og fremst að gæta sín á að verða ekki svangur, ekki þreyttur og ekki pirraður, forðast allt álag. Hann virtist ekkert þola, minnsta stress kippti undan honum fótunum. Þannig var hann þegar þau Gugga fóru að hittast. Var eitthvert vit í því? Hvað hafði hann að gefa þessari þriggja barna einstæðu móður? Hann, sem gat varla staðið undir sjálfum sér? Getur öryrki leyft sér að elska? Og vera elskaður? Verður honum ekki bara refsað? Getur það endað vel?
—
Fyrst voru þau í afneitun. Nei, við erum ekki saman. Viðurkenndu það ekki fyrir neinum og heldur ekki sjálfum sér. Við erum bara að hittast. Þangað til vinir þeirra hættu að taka mark á skýringunum. Æ, góðu bestu, hvern haldið þið að þið séuð að blekkja? Þið elskið hvort annað.
Þegar þau hættu að þykjast tóku þau til við að vinna líf sitt aftur. Gugga krafðist þess að fá fullt forræði yfir börnum sínum og rétt til að neita föður þeirra um umgengni. Hún fékk gjafsókn og fékk aðstoð lögmanns með mikla reynslu sem sótti málið af krafti. En það gekk samt brösuglega, dómarinn í málinu fór í leyfi og þá lenti málið aftur á byrjunarreit. Það leið langur tími í óvissu. Og ótta við manninn. Það var ekki fyrr en síðla sumars, eftir marga ára baráttu, að Gugga vann fullt forræði. Hún gat flutt til Spánar með börnin.
Þar er mikill fjöldi öryrkja og eftirlaunafólks sem flúið hefur dýrtíðina á Íslandi.
Tvö yngri börn Inga búa í Osló en elsta dóttir hans býr á Íslandi. Sambandið við fyrri barnsmóður hans var ekki alltaf gott og samskipti hans við barnið því stopult til að byrja með. En þrátt fyrir hindranir reyndi hann að byggja upp samband við dóttur sína. Það var svo fyrir tveimur árum að hún bankaði upp á og spurði hvort hún mætti gista í nokkrar nætur. Síðan vildi hún ekki snúa aftur og Ingi ákvað að berjast fyrir forræði yfir dóttur sinni, að hún hefði lögheimili sitt hjá honum. Það gekk loks í sumar. Hann gat þá flutt með dóttur sinni til Spánar. Og fengið yngri börnin í heimsókn.
Ingi var skiptinemi í Gvatemala sem unglingur og kann spænsku. Í fyrra fór hann með vini sínum til Malaga að kanna aðstæður og leyst vel á. En þegar á reyndi kusu þau að fara til Alicante, á Íslendingasóðir. Þar er mikill fjöldi öryrkja og eftirlaunafólks sem flúið hefur dýrtíðina á Íslandi. Öll fjölskyldan er að læra spænsku. Börnin fara í skóla á Spáni í næstu viku, eru að byrja nýtt líf? Kvíðir ykkur fyrir, eigið þið eftir að sakna Akureyrar? Ha? spyrja börnin og láta sem þau skilji ekki spurninguna. Nei, við söknum Akureyrar alls ekki neitt. Okkur hlakkar til. Við erum að springa.
Foreldrarnir geta heldur ekki beðið. Eftir hverju? Að losna héðan, skilja erfiðleikana eftir? Eða að byrja nýtt líf á Spáni? Hvort skiptir meira máli? Bæði. En erfiðleikarnir eru raunverulegir á meðan framtíð er óljós. Við erum rosalega fegin að sleppa burt. Við getum ekki verið hérna, getum ekki dregið fram lífið hérna. Það er bara ekki hægt.
Við stöndum saman, leynum hvort öðru engu og tölum saman um allt.
– En hvernig geta tveir öryrkjar á lífeyri, sem dugar varla fyrir framfærslu, staðið í tveimur forræðismálum samtímis? Til að fá réttlæti úr íslensku réttarkerfi þarf fólk að vera efnað, eiga efni á réttlætinu. Það er ekki gjaldfrjálst. Hvernig fóruð þið að?
Púff, við höfum ekki haft efni á þessu. En Gugga fékk gjafsókn og lögmaðurinn tók líka að sér mál Inga. Við höfum ekki borgað henni krónu og munum aldrei geta borgað fyrir alla hennar vinnu. Við vitum hvert fullt verð ætti að vera og það er engin leið til að við getum borgað það. En hún lagði til upphæð sem við munum ráða við ef greiðslunum er dreift á nokkra mánuði, kannski rúmt ár ár. Ef við hefðum ekki hitt þessa konu hefðum við aldrei getað farið í bæði forræðismálin. Það er bara þannig.
Við vorum heppin að finna þessa konu. Við höfum verið heppin síðan við tókum saman. Við stöndum saman, leynum hvort öðru engu og tölum saman um allt. Saman getum við margt. Og með smá heppni getum við nánast allt. Nema lifað á Íslandi. Þar getur enginn lifað hér sem er svo óheppinn að vera öryrki.
