Marinó G. Njálsson skrifar:
Því hefði verið hægðarleikur fyrir fjármálaráðuneytið að nota þá samninga sem viðmið. Ég man heldur ekki til þess að lífeyrir hafi á þessu ári hækkað í samræmi við kjarasamninga á síðasta ári.
Fjárlagafrumvarpið var birt í vikunni. Margt er þar áhugavert að sjá, en erfitt að fara yfir það í stuttu máli. Núna ætla ég hins vegar að fjalla um endurtekinn svik við lífeyrisþega. Nánast á hverju einasta ári eykst bilið milli þess sem lög segja að lífeyrisþegar eigi að fá og þess sem fjárlagafrumvarpið ákveður að skammta þeim.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að verðbólga á næsta ári verði 4,9%, en þar er byggt á þjóðhagsspá Hagstofu Íslands sem síðast var uppfærð í lok júní. Sú verðbólguspá er talsvert neikvæðari en flestar aðrar, svo sem frá Seðlabankanum og greiningardeildum bankanna. Kosturinn við að nota 4,9% er að miðað er við að bætur almannatryggingar (og þar með örorku- og ellilífeyrir) hækki um þá upphæð.
En þrátt fyrir það á lífeyrir enn og einu sinni að dragast aftur úr launum. Í greinargerð með frumvarpinu segir um hækkanir lifeyris:
Í ljósi þess að ekki liggur fyrir spá um meðalprósentuhækkanir í kjarasamningum á vinnumarkaði á næsta ári þá er í forsendum frumvarpsins miðað við að bætur almannatrygginga hækki um 4,9% frá og með 1. janúar sem er í samræmi við verðbólguspá Hagstofunnar frá því í júní sl.
„Í 69. gr. laga um almannatryggingar, nr. 100/2007, er kveðið á um að bætur almannatrygginga skuli breytast árlega og taka mið af launaþróun, þó þannig að þær hækki aldrei minna en verðlag samkvæmt vísitölu neysluverðs.“
Þetta þýðir að lífeyrir á að fylgja þeirri breytingu sem er hærri af þessum tveimur.
Á hverju ári er ný afsökun, en sú sem er gefin núna, er með þeim aumari:
„Við mat á launaþróun hefur venjan verið að miða við meðalhækkanir í kjarasamningsbundnum hækkunum á almennum vinnumarkaði að teknu tilliti til þess hvenær þær taka gildi á árinu. Í ljósi þess að ekki liggur fyrir spá um meðalprósentuhækkanir í kjarasamningum á vinnumarkaði á næsta ári þá er í forsendum frumvarpsins miðað við að bætur almannatrygginga hækki um 4,9% frá og með 1. janúar sem er í samræmi við verðbólguspá Hagstofunnar frá því í júní sl.“
Þessi afsökun er svo aum, að hún er skelfileg. Vissulega gerðu einhver launþegasamtök kjarasamninga í lok síðasta árs, en önnur, m.a. Efling, gerðu sína samninga á þessu ári. Því hefði verið hægðarleikur fyrir fjármálaráðuneytið að nota þá samninga sem viðmið. Ég man heldur ekki til þess að lífeyrir hafi á þessu ári hækkað í samræmi við kjarasamninga á síðasta ári.
Samkvæmt upplýsingum af vef Hagstofu, þá hækkaði launavísitalan um 12,7% á síðasta ári og árshækkun grunnlauna var 11,7% (miðað er við desember til desember breytingu), meðan í kynningu fjármálaráðherra má sjá að hækkun lífeyris var 10,1%. Þetta munar annars vegar 15,8% og hins vegar 25,7% og lífeyrisþegar drógust því aftur úr fólki á vinnumarkaði sem nam 1,4% sé miðað við vísitölu grunnlauna og 2,4% sé miðað við launavísitöluna. Þegar síðan haft er í huga, að hækkunin til lífeyrisþega kemur yfirleitt mörgum mánuðum eftir að hækkunin varð á vinnumarkaði, þá sitja þeir uppi með lífeyri mánuðum saman sem dregist hefur aftur úr tekjum viðmiðunarstétta.
Hvenær ætla stjórnvöld að taka á fátækragildru örorkulífeyrisþega? Það er ekki gert í þessum fjárlögum frekar en nokkrum þeim sem ég hef skoðað í gegn um árin. Ég biðla til þingheims, hvar sem fólk er í flokki, að vakna til skilnings á þessum vanda.
En þá að 1. janúar 2024. Þá á sem sagt lífeyrir að hækka um 4,9%. Samkvæmt vef Hagstofu, þá hækkaði launavísitalan um 4,6% frá ársbyrjun þar til í júlí. Það er um 94% af þeirri hækkun sem fjármálaráðherra ætlar að veita lífeyrisþegum og enn eru breytingar 5 mánaða eftir að koma fram. Það sem verra er, að vísitala grunnlauna hækkaði á þessu tímabili um 5,2%, sem er 6,1% meiri hækkun en lífeyrisþegar eiga að fá vegna breytinga allt árið! Vissulega er ómögulegt að segja til um hverjar þær breytingar verða, en ég vona að þessi hækkun verði leiðrétt áður en fjárlagafrumvarpið verður samþykkt eftir 3. umræðu í desember. Ekki að ég eigi von á slíkri mannúð frá núverandi stjórnarflokkum.
Þeir sem fá örorkulífeyrir í gegn um almannatryggingar eru oft með þeim verst settu í samfélaginu. Samkvæmt nýjum upplýsingum, eru örorkulífeyrisþegar 33,7% þeirra sem sækja til Hjálparstofnunar kirkjunnar og voru lang fjölmennasti hópurinn á starfsárinu 2022-2023. Margir þessara öryrkja hafa verið það stóran hluta ævi sinnar, ef ekki allt sitt líf. Hafa ekki haft tækifæri til að safna í lífeyrissjóð nægum fjárhæðum til að bæta efnahag sinn, enda allt slíkt notað til að skerða greiðslur almannatrygginga til þeirra.
Um leið og fullorðinn einstaklingur er úrskurðaður öryrki og fær rétt til örorkulífeyris, þá er hann kominn á lægsta tekjutaxta þjóðfélagsins. Taxta sem er ekki með aldursflokkahækkun eða gefur kost á frama í „starfi“. Hvort sem árin eru 10 eða 49 (frá 18 ára aldri til 67), þá er viðkomandi í sínu tekjuþrepi, meðan fólk á vinnumarkaði er í 6 mánuði í neðsta þrepi og færist upp tekjustigann eftir það.
Hvenær ætla stjórnvöld að taka á fátækragildru örorkulífeyrisþega? Það er ekki gert í þessum fjárlögum frekar en nokkrum þeim sem ég hef skoðað í gegn um árin. Ég biðla til þingheims, hvar sem fólk er í flokki, að vakna til skilnings á þessum vanda.
Greinina birti Marinó á eigin Facebooksíðu. Greinin er birt hér með góðfúslegri heimild höfundar.
