Ole Anton Bieltvedt skrifar:
Ég vil byrja þennan pistil, sem snýst um verðbólgu og stýrivexti, á því að vitna í nokkur minna fyrri skrifa um þessi mál:
8. júní 2022 skrifaði ég grein í Morgunblaðið með fyrirsögninni „Seðlabanki á villigötum“.
Ég sagði þar m.a. þetta:
…sérfræðingahópur, að auka því ekki kostnaðarbyrði almennings og fyrirtækja í álfunni með vaxtahækkun…
Verðbólga í Evrópu mældist 7,8% í marz. Hún var svipuð hér, eða 7,2%.
Hækkun fasteignaverðs víða um Evrópu hefur líka verið mikil, t.a.m. hækkaði fasteignaverð í Þýzkalandi um 12,2% milli ára, um 14,9% í Austurríki og um 18,7% í Hollandi. Á Íslandi var þessi hækkun 15,7%, þannig, að líka á þessu sviði hefur þróun mála verið svipuð hér og í Evrópu.
Hvað ákvað Seðlabanki Evrópu að gera?
Seðlabankastjórar Evrulandanna 25 ákváðu, þrátt fyrir þessa verðþenslu, að halda stýrivöxtum óbreyttum…
Greining evrópsku sérfræðinganna
Þessum 25 helztu efnhagssérfræðingum álfunnar kom saman um, að þessar verðhækkanir hefðu ekki orðið til í Evrópu, heldur kæmu þær til vegna tímabundins ástands „utan Evrópu“ – væru afleiðingar árásarstríðs Rússa gegn Úkraínumönnum og aukins framleiðslukostnaðar í Asíu – sem evrópskir stýrivextir gætu ekki haft áhrif á…
Ákvað þessi … sérfræðingahópur, að auka því ekki kostnaðarbyrði almennings og fyrirtækja í álfunni með vaxtahækkun, enda gæti hún engu skilað, bara gert illt verra.
Hvað gerði svo Seðlabanki Íslands?
Andstætt því, sem helztu sérfræðingar Evrópu í vaxta- og peningastefnumálum ályktuðu, komst Seðlabankastjóri … að þeirri niðurstöðu, að við þessari verðbólgu- og fasteignaverðsþróun – þeirrar sömu hér og í Evrópu – yrði að bregðast með þeirri hæstu stýrivaxtahækkun, sem hér hefur orðið frá því í hruninu…“
1. dezember 2022, skrifaði ég svo blaðagrein undir fyrirsögninni „Er Seðlabankastjórninni sjálfrátt?“.
Þar stóð m.a. þetta:
Íslenzka hagkerfið
Að sögn Seðlabankastjóra er þetta gert til að hemja verðbólgu.
Íslenzka hagkerfið er lítið og einhæft. Í raun eru okkar „framleiðslu- og útflutningsgreinar“ bara fimm…
Við flytjum því inn mest af daglegum neysluvörum, tólum og tækjum, farartækjum og vinnuvélum, auk járns, timburs og stórs hluta byggingarefna, svo ekki sé talað um benzín og olíur.
Þessi snari þáttur innflutts varnings í okkar lífi, veldur því auðvitað, að verðlag, kostnaður, á innfluttum vörum skiptir miklu máli fyrir okkar afkomu og velferð.
Verðbólgan og orsakir hennar
Það vita það flestir, leikir og lærðir, að sú verðbólga, sem ríkir hér, stafar mest af þeim truflunum á framleiðslu og flutningum, sem COVID olli, og, af þeim stóraukna tilkostnaði, sem þær leiddu til. Þessi kostnaðarauki magnaðist svo upp með Úkraínustríðinu.
Sú verðbólga, sem við höfum átt við að stríða síðustu misseri, er því mest innflutt verðbólga, vegna þess, að erlendar framleiðsluvörur, innflutningsvarningur okkar, hafa hækkað í verði um 10-20%, sumt meira.
Vaxtastýring bankans litlu skárri
Frá því í maí í fyrra hefur Seðlabanki hækkað stýrivexti úr 0,75% í 6%.
Gífurleg hækkun. Að sögn Seðlabankastjóra er þetta gert til að hemja verðbólgu.
Skoðum, hvort eða hvernig það hefur virkað:
Verðbólgan er, sem sagt, langmest innflutt. Hækkun íslenzkra vaxta hefur því
engin áhrif á þennan þátt, erlent vöruverð, verkar engan veginn til lækkunar
þess, heldur, þveröfugt…
Loks grein frá 26. maí 2023 með fyrirsögninni „Abert Einstein vs. Ágeir Jónsson“.
Þar sem ég sagði m.a. þetta:
Nú er Ásgeir Jónsson búinn að hækka stýrivexti þrettán sinnum, á tveimur árum, til að reyna að slökkva verðbólgubálið, en verðbólgan bara eykst… Getur verið, að yfirkeyrðar stýrivaxtahækkanir virki sem olía á eldinn…
Ef launahækkanir hjá brauðgerð leiða til þess, að framleiðslukostnaður brauðsins hækkar um 10%, þá segir Ásgeir Jónsson, að þarna séu launahækkanir að kynda undir verðbólguna, séu olía á verðbólgueldinn.
Þegar Ásgeir Jónsson, hins vegar, hækkar vexti, þannig, að brauðgerðarkostnaðurinn hækkar um 10%, þá fullyrðir hann, að verið sé að draga úr verðbólgu…
Ég er reyndar enginn Einstein, en fyrir mér er þessi framgangur og aðferðafræði, þessi hagspeki og peningastefna, frekar í ætt við aðferðafræði fáránleikans en eitthvað skynsamlegt og uppbyggilegt.
Í eina tíð héldu færustu vísindamenn, að jörðin væri flöt. Læknavísindin byggðu líka á því, á sínum tíma, að blóðtaka af sjúklingi væri allsherjar lækning og lausn. Eins og stýrivaxtahækkanir Seðlabanka nú…
Hér lýkur þessum tilvitnunum, og ég fer nú yfir í feiki athyglisvert viðtal, sem Kastljós/RÚV átti við bandaríska Nóbelsverðlaunahafann Joseph Stiglitz. 6. marz
Stiglitz er einn allra fremsti og virtasti efnahagssérfræðingur okkar tíma. Hann hefur gegnt mörgum helztu og þýðingarmestu embættum heims á sviði hagfræði og efnahagsmála, t.a.m. var hann yfirhagfræðingur Alþjóðabankans um árabil, yfirmaður efnahagsráðs bandarískra forseta, formaður nefndar, sem Sameinuðu þjóðirnar skipuðu til að endurskoða hin alþjóðlegu peninga- og fjármálakerfi, auk þess að vera yfirmaður hagfræðideildar Columbia háskóla og prófessor þar. Hann hefur skrifað fjölmargar bækur um hagfræði og efnahagsmál, og 2001 fékk hann Nóbelsverðlaunin í hagfræði, þá tæplega sextugur.
Tilvitnanir í viðtalið við Stiglitz á RÚV:
Á vefsíðu RÚV stendur m.a. þetta, þar sem vitnað er í samtalið:
Nóbelsverðlaunahafinn Joseph Stiglitz segir, að seðlabankar heimsins hafi hellt olíu á eldinn með því að hækka stýrivexti í baráttu sinni við verðbólgu. Verðbólga…sé ekki að minnka vegna stýrivaxtahækkana
…segir Stiglitz, að verðbólgan hafi orsakast af hökti í framboði og eftirspurn.
Verðbólgan, sem hefur herjað á heiminn að undanförnu, er að hans mati að miklu leyti tengd við verð á matvælum og orku. Skapar hækkun vaxta meira af matvælum eða meira af orku, sem lækkar verðið?“ spyr svo Stiglitz.
Og áfram með viðtalið:
Það má sýna fram á, að, þegar maður ræður yfir slíku markaðsvaldi (stýrivöxtunum), þá þýðir hækkun vaxta, að þeim er velt út í verðlagið; þetta verði til að auka á verðbólgu enn frekar. – Núverandi lækkun á verðbólgu sé því ekki hægt að rekja til stýrivaxtahækkana.
Hér lýkur þessum tilvitnunum í sennilega klárasta núlifandi hagfræðing heims og Nóbelsverðlaunahafa. Er þar litlu við að bæta. Þó verður að segja þetta:
Íslenzki Seðlabankinn sló flest met í hækkunum
Enginn í hinum Vestræna heimi hækkaði stýrivexti hraðar og meir en Ásgeir Jónsson og hans lið, enda stendur verðbólgan hér í 6,6%, á sama tíma og verðbólgan er komin niður í 2,5% í Þýzkalandi, 1,2% í Danmörki og 4,7% í Noregi.
Megin ástæða þess, að verðbólgan er komin niður, alls staðar annars staðar, og það í þessum mikla mæli, er, annars vegar, að matvælaverð á heimsmarkaði hefur lækkað um 10,5% síðustu tólf mánuði, ásamt því, að nýjar leiðir og lausnir í aðdrætti Vestur-Evrópu á orkugjöfum hefur stórlækkað verð þeirra, og, hins vegar, að seðlabankastjórar annarra landa höfðu vit á, að leiðrétta yfirkeyrða vexti, færa þá hratt niður, þegar þeir áttuðu sig á þeirri raunmynd, sem Steglitz dró hér upp.
ES: Ég vissi ekki, að Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir væri svona mikill húmoristi, brandarakerling, eins og fram kom á Alþingi 7. marz, þegar hún „ganntaðist með“ greiningu Stiglitz, dró hana stórlega í efa, þóttist vita betur en hann um stýrivexti og verðbólgu.
Ég segi „brandarakerling“ í þeirri vona, að þetta hafi átt að vera létt grín, að þessi orð fjármálaráðherra (stúdentspróf frá Fjölbrautaskóla Vesturlands, ML-próf í lögfræði frá HR, engin fræðirit, svo vitað sé) verði ekki að flokkast undir gaspur eða grunnhyggni.