„Það er Alþingi til skammar að hafa ekki brugðist við og fjölgað jöfnunarsætum strax eftir kosningarnar 2013. Það bítur höfuðið af skömminni ef það samþykkir ekki breytingar á kosningalögum fyrir kosningarnar í haust,“ þetta er hluti af grein sem Ólafur Þ. Kristjánsson, prófessor í stjórnmálum, skrifaði í morgun. Miðjan birtir greinina hér:
„Könnun Gallup sem birt var í gær sýnir glögglega að í núverandi kosningakerfi er jafnt vægi atkvæða eftir flokkum ekki tryggt, en það hefur verið skýrt markmið stjórnarskrár og kosningalaga frá 1987. Frá 1987-2009 tókst að jafna vægi atkvæða eftir flokkum. Fjöldi þingmanna hvers flokks var í samræmi við atkvæðamagn á landsvísu. En 2013, 2016 og 2017 fékk einn flokkur (B eða D) í hvert skipti aukamann, þ.e. einum þingmanni meira en honum bar væri atkvæðavægi jafnt eftir flokkum.
Í könnun Gallup er sýnd skipting 54 kjördæmasæta og 9 jöfnunarsæta milli flokka. Samkvæmt könnuninni fá átta flokkar amk. þau 5% atkvæða sem þarf til að flokkur fái jöfnunarsæti. Flokkur fólksins fær 4,7% og einn kjördæmakjörinn þingmann, en enga jöfnunarmenn. Atkvæði flokksins falla því dauð þegar jöfnunarsætum er úthlutað (en 4,7% tryggðu flokknum þrjá þingmenn ef enginn væri þröskuldurinn). Þrátt fyrir þessi dauðu atkvæði dugar fjöldi jöfnunarsæta ekki til að jafna milli hinna flokkanna. Sjálfstæðisflokkur fengi einn aukamann – hann fær 17 kjördæmakjörna þingmenn en ætti að fá 16 þingmenn alls – ef rétt væri skipt.
Misvægi atkvæða eftir flokkum myndi enn aukast ef Flokkur fólksins hefði fengið 0,3% fleiri atkvæði. Þá ætti hann rétt á jöfnunarsætum. Slík niðurstaða þýddi að Sjálfstæðisflokkur fengi tvo aukamenn (ætti að fá 15 alls) og Framsóknarflokkur einn. Þrír þingmenn lentu hjá „röngum“ flokki miðað við jafnt atkvæðavægi eftir flokkum.
Frá 1934-1999 voru flest smáatriði kosningakerfisins geirnegld í stjórnarskrá. Það gerði erfiðara að breyta kerfinu.
Þetta var lagað í stjórnarskrárbreytingu 1999. Nú eru einungis nokkur lykilatriði kosningakerfis bundin í stjórnarskrá (m.a. 5% þröskuldurinn). Öllu öðru má breyta með breytingu á kosningalögum, m.a. fjölda kjördæmasæta og jöfnunarsæta. Þetta átti að auðvelda lagfæringar á kosningakerfinu.
Með því að fjölga jöfnunarsætum í kosningalögum er auðvelt að tryggja jafnt vægi atkvæða milli flokka sem fá amk. 5% atkvæða á landsvísu. Jöfnunarsætum var fækkað í kosningalögum eftir stjórnarskrárbreytinguna 1999. Menn töldu þá að níu jöfnunarsæti dygðu til að jafna vægið – og þau gerðu það 2003, 2007 og 2009. En sú varð ekki raunin með fjölgun flokka 2013, 2016 og 2017. Samt gerði Alþingi ekkert – nýtti ekki rétt sinn til að laga þetta með því að breyta kosningalögum. Miðað við Gallup-könnunina myndi sagan endurtaka sig 2021. Og 0,3% aukning hjá Flokki fólksins miðað við könnunina myndi ekki leiða af sér einn aukamann – heldur þrjá!
Það er Alþingi til skammar að hafa ekki brugðist við og fjölgað jöfnunarsætum strax eftir kosningarnar 2013. Það bítur höfuðið af skömminni ef það samþykkir ekki breytingar á kosningalögum fyrir kosningarnar í haust.
Ps. Það er reyndar líka hægt að jafna atkvæðavægi eftir búsetu nánast alveg með einfaldri breytingu á kosningalögum – ef meirihluti þingsins vill. Það hefur hins vegar verið umdeilt, en nánast allir segist vilja jafnt atkvæðavægi eftir flokkum …“
Hér má sjá frétt RÚV um könnunina.